بابونه نامی عمومی است که برای انواع مختلفی از گیاهان همخانواده با مینای چمنی (از تیرهٔ کاسنیان) به کار میرود. در طب سنتی از دو گونه از این گیاهان، شامل بابونه آلمانی و بابونه رومی برای ساخت خیسانده و دمنوش استفاده فراوان میشود.
گونهها
بابونه و شقایق خودرو، بهبهان دو گونهٔ اصلی بابونه که به صورت دمکرده استفاده میشوند و برایشان خواص دارویی در نظر گرفته میشود عبارتند از بابونه آلمانی و بابونه رومی. گونههای دیگری از گیاهان هم نام بابونه بر خود دارند (نظیر بابونه بهاری و بابونه زرد) اما معمولاً به صورت دمکرده به کار نمیروند و خواص دارویی برایشان ذکر نشدهاست.
دمنوش بابونه
دمنوش بابونه نوعی خیساندهاست که از ترکیب بابونه خشک شده با آب جوش بدست میآید.بابونه ممکن است به عنوان ماده طعم دهنده در غذاها و نوشیدنیها، دهانشویهها، صابونها یا مواد آرایشی مورد استفاده قرار گیرد.بابونه هنگامی که به عنوان یک محصول گیاهی مانند دمنوش یا به عنوان کرم موضعی پوست مورد استفاده قرار میگیرد، به احتمال زیاد از نظر سلامتی یا عوارض جانبی اثرات زیادی روی انسان ندارد. گلهای بابونه در فروردین ماه در ایران بهخصوص در شمال استان خوزستان و دشتهای اطراف شهرستان اندیمشک جلوه ای مثال زدنی به خود میگیرد.
خواص بابونه
این گیاه خواص درمانی بسیار زیادی دارد و از دیرباز در موارد متعددی از بیماریها، از فرآوردههای مختلف آن به صورت خوراکی و موضعی برای درمان یا تسکین دردها استفاده کردهاند. با اینکه آثار درمانی این گیاه طیف وسیعی از بیماریها را پوشش میدهد اما آثار را به چند گروه اصلی تقسیم کرد که در ادامه با آنها آشنا میشویم:
درمان مشکلات گوارشی با بابونه
از مهم ترین خواص بابونه تقویت معده، درمان زخم معده و ورم معده است. از این گیاه در طب سنتی برای رفع ورم روده و همچنین رفع کرم معده و روده استفاده میکنند. یک فرآورده ضد نفخ است. مصرف دمکرده این گیاه به شکل ناشتا تقویت کننده معده و بادشکن است. یک داروی اشتهاآور محسوب میشود و از قدیم در رفع بیاشتهایی کاربرد داشته است. اسانس این گیاه به دلیل اثر قیآور، در مسمومیتهای غذایی برای بیماران کاربرد داشته است.
درمان مشکلات سیستم عصبی با بابونه
در طب سنتی، درباره بابونه این طور گفته شده است که بابونه مقوی سیستم مغز و اعصاب است. این گیاه در درمان سردرد و میگرن موثر است. برای رفع بیخوابی و داشتن یک خواب آرام و راحت استفاده از فرآوردههای این گیاه توصیه شده است. باعث تقویت میل جنسی نیز می شود. بعنوان درمان کننده کاهش ترشحات عادت ماهیانه و تسکین دهنده دردهای دوران عادت ماهیانه است. استفاده از این گیاه در کاهش اختلالات یائسگی نیز موثر است.
رفع مشکلات پوست و مو با بابونه
گفته میشود که اسانس این گیاه مخلوط با روغن بادام برای رفع ناراحتیهای پوستی نظیر اگزما، کهیر و خارش مفید است. شستشوی موها با چای بابونه میتواند در روشنتر و شفافتر شدن آنها موثر باشد. بخور گل بابونه جهت بهبود آکنه و جوشهای صورت توصیه شده است. همچنین استفاده از بخور دمکرده بابونه روی صورت، باعث شادابی و تجدید حیات سلولهای پوست میشود.
خواص بابونه در تسکین درد
از دیرباز، هنگام دندان درآوردن بچهها برای تسکین درد، به آنها چای بابونه میدادند. گفته میشود که بخور مخلوط بابونه و سرکه برای درمان چشمدرد، بسیار مفید است. برای تسکین دردهای عضلانی نیز استفاده از چای بابونه توصیه شده است. خاصیت تببر و تسکین دهنده درد دارد و میتوان از مخلوط آن با روغن بادام به شکل موضعی نیز استفاده کرد. از روغن این گیاه برای رفع گوش درد، کمردرد، درد مفاصل و نقرس استفاده نیز میکنند. علاوه بر موارد ذکر شده، چای بابونه به دلیل ادار آوربودن در دفع سنگ مثانه کاربرد دارد. همچنین تقویت سیستم ایمنی بدن، افزایش شیر مادران شیرده، التیام بثورات پوستی،درمان بواسیر، درمان کمخونی، رفع زردی و خاصیت ضدآلرژی از دیگر خواصی است که در طب سنتی برای گیاه بابونه عنوان میشود.
چند نکته مهم ضروری درباره بابونه
مصرف همزمان بابونه و فرآوردههای آن با داروهای ضدانعقاد، بنزودیازپین، وارفارین، سیکلوسپورین و به طور کلی داروهای رقیقکننده خون و همچنین الکل ممنوع است. مصرف بابونه در زنان در دوران بارداری و شیردهی در برخی افراد ممکن است با آلرژی همراه باشد و باید از مصرف آن در این دوران اجتناب شود.
استفاده از این گیاه و مشتقات آن ممکن است به طور نادر باعث ایجاد واکنشهای خفیف آلرژیک شود. در مصرف این گیاه دارویی زیادهروی نکنید. مصرف بیش از اندازه فرآوردههای بابونه در برخی افراد با علایمی مثل سردرد، زخم دهانی، ورم چشم، تهوع و استفراغ و تعریق زیاد همراه است. افرادی که سابقه آلرژی و حساسیت دارند یا به طور مداوم از داروهای خاصی استفاده میکنند، بهتر است قبل از شروع به مصرف بابونه و فرآوردههای مشتق از آن حتما با پزشک خود مشورت کنند تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کنند.
فرآوردههای بابونه چیست
این گیاه از آن دسته از گیاهان دارویی است که به صورتهای مختلف خوراکی، موضعی و بخور مورد مصرف دارد. تنوع فرآوردههای حاصل از این گیاه سبب شده تا بسیاری از خانوادهها آن را در کنار مواد پرکاربرد دیگر در منزل نگهداری و مصرف کنند. در ادامه تعدادی از فرآوردههای این گیاه پرخاصیت معرفی شده است:
طرز تهیه دم کرده بابونه
مردم کشور ما از قدیم با نوشیدن انواع چایها و دمکردهها مانوس بودهاند و به همین دلیل دمکرده بابونه میتواند در عین داشتن روش تهیه آسان، برای آنها دلچسب باشد. برای درست کردن دمکرده بابونه، کافیست یک قاشق چایخوری گیاه بابونه خشک را در یک فنجان آب جوش ریخته و مدت ۵ دقیقه بگذارید تا دم بکشد. توصیه بر این است که برای دم کردن بابونه بهتر است از قوری چینی استفاده شود و برای ایجاد طعم مطلوبتر مقداری نبات نیز به آن اضافه شود. دمکرده گل این گیاه حاوی ترکیباتی است که با منظم کردن حرکات دودی روده هم در درمان اسهال و هم یبوست موثر است و انواع سوءهاضمه را از میان میبرد.
کاربرد اسانس گیاهان سنتی بابونه
اسانس این گیاه به وسیله تقطیر با بخار آب به دست میآید. رنگ این اسانس آبی روشن است، ولی در اثر کهنه شدن به رنگ زرد مایل به قهوهای در میآید. بوی این اسانس، بسیار قوی و طعم آن معطر و سوزانده است. استفاده از این اسانس طبیعی در منزل برای معطر کردن غذاها کاربرد فراوان دارد.
درمان نفخ شکم با گیاهان دارویی
گل خشک بابونه را با نسبت وزنی مساوی روغن زیتون مخلوط کرده و روی آتش ملایم بگذارید تا دم بکشد و گهگاه آن را هم بزنید تا نجوشد. سپس آن را از روی آتش بردارید و بعد از ۲۴ ساعت آن را از صافی با فشار رد کنید. عصاره به دست آمده روغن بابونه و زیتون را در شیشه دربسته نگهداری کنید و در موارد نفخ شکم و قولنج آن را روی شکم بمالید.
کاربرد روغن بابونه و کنجد برای تسکین درد
مقداری از گل خشک بابونه را با چهار برابر وزن آن با روغن کنجد مخلوط کرده و سپس به اندازه دو برابر گل بابونه، آب به آن اضافه کنید. مخلوط را آنقدر بجوشانید تا آب آن به طور کامل تبخیر شود و فقط روغن باقی بماند. این مخلوط نیز برای تسکین درد کاربرد فراوان دارد.
خواص بابونه بخور
بخور این گیاه یکی از ماسکهای مورد علاقه بانوان در مراقبتهای زیبایی است. بخور گل این گیاه برای بهبود آکنه و جوشهای صورت مفید است. این بخور علاوه بر تسکین التهاب و از بین بردن عوامل بیماریزا سبب تحریک گردش خون زیر پوست صورت میشود و پوست را جوان و شاداب میکند. از سوی دیگر اعتقاد بر این است بخور بابونه میتواند منافذ پوست را باز کرده و روند دفع سموم و فلزات سنگینی را که طی روز در آن نفوذ کردهاند، تسریع کند.
قطره بابونه
از قطره بابونه معمولا برای درمان التهاب بافت مخاطی دهان و سایر قسمتهای دستگاه گوارش استفاده میشود. علاوه بر این دارای اثرات ضداسپاسم و ضدنفخ است. این فرآورده به صورت دهانشویه برای رفع التهابات مخاطی دهان نیز به کار میرود.
