با رسیدن فصل سرما، بحث آلودگی هوا در شهرهای بزرگ به یکی از بحث‌های داغ هر محفلی تبدیل می‌شود. متهم اصلی بروز این مشکل نیز چیزی نیست جز سوختی به نام «مازوت». برای داشتن درک بهتر از این موضوع و آشنا‌شدن با ابعاد این بحران جدی، بهتر است نگاهی دقیق به این سوخت و عوارض آن بیندازیم.
سوخت مازوت چیست؟
نفت خامی که از زمین استخراج می‌شود، ترکیبات مختلفی دارد و با استفاده از روش‌های خاص نیز باید پالایش شود. در مراحل پالایش نفت خام به روش تقطیر، ترکیباتی به نام نفت کوره از برج تقطیر خارج می‌شوند. مازوت یکی از انواع نفت کوره به‌شمار می‌رود که علاوه‌بر کیفیت بسیار نامطلوب، ویسکوزیته‌ی بسیار زیادی نیز برخوردار دارد.
لازمه‌ی استفاده از مازوت در حوزه‌های مختلف، تبدیل این فراورده به محصولات پتروشیمی مناسب است. چنین تغییری با کمک تجهیزاتی انجام می‌شود که در گذشته وجود نداشتند. همین موضوع نیز باعث می‌شد تا مازوت قبل از تبدیل به فراورده‌های دیگر، به‌عنوان سوخت خانگی در کشورهایی مانند شوروی سابق استفاده شود.
این نوع نفت کوره مقادیری گوگرد نیز در ترکیبات خود دارد که قبل از به‌کارگیری در مصارف مختلف باید از آن خارج شوند. گوگردزدایی مازوت به سه روش انجام می‌شود:
- روش تَر
- روش خشک
- روش نیمه‌خشک
از میان شیوه‌های یادشده، روش تَر رایج‌ترین راهی است که برای گوگردزدایی مازوت استفاده می‌شود. در این روش، با کمک مواد جاذبی که بر‌پایه‌ی آب دریا، سدیم، کلسیم، آمونیاک، پتاسیم و منیزیم قرار دارند، گوگرد موجود در مازوت استخراج می‌شود. گوگردزدایی به روش تَر که از چند مرحله‌ی متوالی تشکیل شده است، در مخازنی با عنوان «برج‌های شست‌وشوی تَر» اتفاق می‌افتد.
انواع مازوت چیست؟
تفاوت در ویسکوزیته‌ی مازوت باعث می‌شود تا این سوخت به چند دسته‌ی مختلف تقسیم شود:
- CST180
- CST230
- CST280
- CST380
- M100
در‌‌این‌میان، مازوت ۱۰۰ (M100) نیز به‌دلیل وجود مقادیر مختلف گوگرد، به ۴ نوع مختلف تقسیم می‌شود:
- گوگرد زیاد (High Sulphur): شامل ۲ تا ۳٫۵ درصد گوگرد
- گوگرد معمولی (Normal Sulphur): شامل ۱ تا ۲ درصد گوگرد
- گوگرد کم (Low Sulphur): شامل ۰٫۵ تا ۱ درصد گوگرد
- گوگرد بسیار کم (Very Low Sulphur): شامل ۰٫۵ درصد گوگرد
کاربرد مازوت چیست؟
مازوت علاوه‌بر داشتن گرمای سوختن بسیار زیاد، قیمت ارزانی دارد و همین موضوع باعث می‌شود تا به‌عنوان سوخت مناسب در نیروگاه‌های حرارتی و دیگ‌های بخار و سوخت کشتی‌ها استفاده شود. گفتنی است کشورهای اروپایی و آمریکایی با شکستن ترکیبات این سوخت و تولید گازوئیل استفاده‌های مختلفی از آن می‌کنند.
اثرهای مازوت بر سلامتی انسان چیست؟
سوختن مازوت به انتشار گاز سمی دیاکسیدگوگرد (SO2) منجر می‌شود که مقادیر زیاد آن سلامت انسان را با خطرهای جدی مواجه می‌سازد. مقدار استاندارد دیاکسیدگوگرد موجود در هوا 10ppb است و چنانچه هوایی که تنفس می‌کنیم، حاوی مقادیر بیشتری از SO2 باشد، مشکلات متعددی را تجربه خواهیم کرد.
احساس سوزش در بینی و گلو، مشکلات تنفسی، درد قفسه‌ی سینه و افزایش احتمال بیماری‌های قلبی و قرمزی چشم، ازجمله علائمی هستند که درصورت قرارگرفتن در‌معرض غلظت اندک دیاکسیدگوگرد با آن‌ها مواجه خواهیم شد.
انتشار بوی بد در هوا به‌معنای افزایش میزان SO2 به بیش از 500ppb است. در چنین شرایطی، غلظت این گاز در سطح کشنده قرار دارد و خطری بسیار جدی برای سلامت انسان به‌شمار می‌رود. در چنین وضعیتی، آلودگی هوا و راهکارهای مقابله با آن به مهم‌ترین موضوع جامعه تبدیل می‌شود و توجه کارشناسان و مسئولان را بیش‌از‌پیش به خود جلب می‌کند.
استفاده از بهترین برنامه‌های بررسی وضعیت آلودگی هوا و اطلاع از غلظت آلاینده‌های موجود، یکی از اقدامات مهمی است که در این شرایط می‌توان انجام داد. درصورت فزونی میزان آلاینده‌های جوّی، بهتر است از خانه خارج نشوید و درصورت اجبار به خارج‌شدن از منزل نیز، از ماسک‌های صورت مناسب استفاده کنید.
اثرهای ورود مازوت به محیط‌زیست چیست؟
مازوت علاوه‌بر تأثیر مستقیم روی سلامتی انسان، از‌طریق محیط‌زیست و به‌طور غیرمستقیم زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. یکی از تأثیرات مهم و آشنای ورود مازوت به محیط‌زیست، بروز پدیده‌ی «باران اسیدی» است.
حل‌شدن فلزات سنگین در خاک مهم‌ترین پیامد باران اسیدی به‌شمار می‌رود و پدیده‌ی فرسایش خاک را به‌دنبال دارد. این پدیده موجب می‌شود تا خاک قدرت خود را برای حفظ ریشه‌ی درختان و گیاهان از دست بدهد. در این شرایط، پوشش گیاهی از بین خواهد رفت و این موضوع باعث خواهد شد تا احتمال بروز سیل افزایش یابد.
آسیب خاک و پوشش گیاهی موضوع بسیار مهمی است که آینده‌ی بشر را به‌طور‌جدی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ اما نکته‌ای که این مسئله را بسیار جدی‌تر و نگران‌کننده‌تر می‌کند، ماندگاری بسیار زیاد این عوارض در طبیعت است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند ترکیباتی مانند زایلین و بنزن که در‌نتیجه‌ی شکسته‌شدن مازوت وارد خاک می‌شوند، به‌مدت بیش از ۱۰ سال در محیط‌زیست باقی می‌مانند.
مازوت و بحران آلودگی هوا در ایران
سوخت اصلی و اولیه‌ی نیروگاه‌ها گاز است و مازوت به‌عنوان سوخت پشتیبان در نظر گرفته می‌شود؛ اما افزایش میزان مصرف گاز در کشور و کمبود این سوخت باعث می‌شود تا با فرارسیدن ماه‌های سرد سال، استفاده از این فراورده در نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی مختلف افزایش پیدا کند.
به‌گفته‌ی داریوش گل‌علی‌زاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، این سازمان با سوزاندن مازوت در نیروگاه‌های بدون سیستم‌های کنترلی مخالف است. وی با اشاره به این موضوع که حد متعادل مصرف مازوت در دنیا ۱۲ درصد است، خاطرنشان کرد که این مقدار در کشور ما به ۲۵ درصد می‌رسد. مدیرعامل شرکت تولید نیروی برق حرارتی نیز سال گذشته آماری را در این زمینه منتشر کرد. بنا‌بر اظهارات وی، روزانه حدود ۳۲ میلیون لیتر مازوت در نیروگاه‌های سراسر کشور استفاده می‌شود.
گل‌علی‌زاده در‌ادامه درباره‌ی مانع اصلی نصب سیستم‌های کنترلی در نیروگاه‌های کشور صحبت می‌کند. به‌عقیده‌ی وی قدیمی‌بودن پالایشگاه‌های کشور باعث شده است تا امکان نصب این سیستم‌ها و کنترل میزان آلاینده‌های واردشده به جوّ در کشور ما وجود نداشته باشد. نوسازی پالایشگاه‌ها و فراهم‌آوردن زمینه برای نصب سیستم‌های کنترل آلاینده‌های ناشی از سوزاندن مازوت، یکی از راهکارهای مهمی است که گل‌علی‌زاده در صحبت‌هایش به آن اشاره می‌کند.
افزایش استفاده از مازوت مسئلهی آلودگی هوا را به یکی از معضلات جدی کشور در سال‌های اخیر تبدیل کرده است. پیامدهای جدی و بسیار خطرناکی در این مقاله نیز به آن‌ها اشاره کردیم، لزوم بررسی دقیق این معضل و چاره‌اندیشی برای آن را روشن‌تر می‌سازند. مشکلی که این روزها با آن دست‌به‌گریبان هستیم، مسئلهی بسیار مهمی است که علاوه‌بر برنامه‌ریزی و اجرای دقیق، به سرمایه‌گذاری زیادی نیز احتیاج دارد.
