هِموفوبیا (Hemophobia) نوعی اختلال روانی است که مشخصه‌ی آن ترس شدید از خون است. کسانی که این فوبیا را دارند، ممکن است با دیدن خون یا فکر کردن به آن دچار آشفتگی شوند. در این مطلب به توضیح خون‌هراسی و مواردی ازقیبل نحوه تشخیص، علل و نحوه درمان ترس از خون می‌پردازیم.
خون‌هراسی چیست
هموفوبیا یا خون‌هراسی موجب ترس غیرمعقول از مشاهده خون می‌شود. این ترس پایدار باعث می‌شود کسانی که دچار خون‌هراسی هستند، با دیدن خون یا فکر کردن به خون، به شدت آشفته و مضطرب شوند.
دی‌اس‌ام۵ (نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی)، فوبیای خون را به‌عنوان نوعی فوبیای خاص طبقه‌بندی می‌کند که به صورت ترس از یک شیء یا موقعیت خاص بروز می‌کند. راهنمای مذکور ترس همراه با فوبیای خاص را ترسی توصیف می‌کند که با خطر واقعی که ناشی از موقعیت یا شیء خاصی است، تناسبی ندارد.
بنا به اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت Verywell Health، فوبیاهای خاص به پنج دسته تقسیم می‌شوند و فوبیای خون در دسته «خون/تزریق/آسیب» قرار می‌گیرد. نمونه‌های دیگری از این نوع فوبیا، فوبیاهای مرتبط با دیدن یا تجربه کردن آسیب یا حتی فوبیای خون‌گیری است.
علائم خون‌هراسی
افرادی که دچار ترس از خون هستند، ممکن است فقط در صورت دیدن خون علائمی را تجربه کنند؛ اما برای برخی افراد حتی فکر کردن به خون نیز می‌تواند موجب ایجاد احساس وحشت یا اضطراب شود. به این حالت «اضطراب انتظار» گفته می‌شود. هِموفوبیا ممکن است موجب علائم مختلفی ازجمله موارد زیر شود:
- تهوع
- تعریق
- سرگیجه
- احساس سبکی سر
- تپش قلب
- افزایش ضربان قلب
- تنگی نفس
- لرزش
- رعشه
- ناراحتی معده
کسانی که دچار ترس از خون هستند، ممکن است به شدت مضطرب باشند و تا آن‌جا که می‌توانند تلاش می‌کنند از موقعیت‌هایی که در آن خون وجود دارد، اجتناب کنند.
تشخیص خون هراسی
خون‌هراسی با استفاده از هفت معیار مشخص‌شده در DSM-5 تشخیص داده می‌شود. این معیارها عبارتند از:
۱. ترس پایدار است و غیرمنطقی یا بیش‌ازحد تلقی می‌شود. ترس ممکن است در حضور خون یا در انتظار مشاهده خون رخ دهد.
۲. دیدن خون تقریبا همیشه موجب واکنش اضطراب می‌شود. این واکنش می‌تواند شامل حمله هراس باشد. در کودکان، واکنش ممکن است به شکل چسبیدن به دیگران، بدخلقی، گریه یا خشک‌شدن درجا بروز کند.
۳. فردی که دچار فوبیای خون است، می‌داند که ترس او از خون بیش‌ازحد است (البته در کودکان ممکن است این‌طور نباشد).
۴. فرد از خون اجتناب می‌کند، در غیر این صورت در موقعیت‌هایی که شامل خون می‌شود دچار اضطراب و آشفتگی شدیدی می‌شود.
۵. ترس از خون به‌طور قابل‌توجهی زندگی روزمره فرد را دچار اختلال می‌کند و ممکن است بر شغل، تحصیل، روابط یا فعالیت‌های اجتماعی وی تاثیر بگذارد. این افراد ممکن است ازاینکه دچار خون‌هراسی هستند، به شدت پریشان باشند.
۶. ترس از خون معمولا حداقل شش ماه تداوم دارد.
۷. احساس اضطراب یا رفتارهای مرتبط با فوبیای خون را نمی‌توان ازطریق اختلالات دیگری مانند اختلال وسواس، فوبیای اجتماعی، اختلال هراس و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) توضیح داد.
همه افراد مبتلا به ترس از خون به‌طور رسمی تشخیص داده نمی‌شوند. بسیاری از افراد دچار فوبیای خون می‌دانند که فوبیا دارند و ممکن است برای تشخیص به متخصص مراجعه نکنند. این افراد همچنین ممکن است برای پرهیز از خون یا موقعیت‌هایی که شامل خون می‌شود، تلاش زیادی کنند. این رویکرد توصیه نمی‌شود، زیرا اجتناب از خون ممکن است موجب شود که ترس از خون شدیدتر شود.
علل خون هراسی
علت فوبیاهای خاص مانند هموفوبیا اغلب پیچیده است و ممکن است به دلایل مختلفی ازقبیل تجربیات گذشته، پیشینه‌ی آموخته‌شده و عوامل زیستی باشد.
تجربیات گذشته
برخی افراد ممکن است پس از تجربه آسیب‌زا در گذشته دچار خون‌هراسی شوند. برای مثال، تصادف رانندگی می‌تواند موجب شود که دیدن خون با عواطف منفی معادل شود و این امر ممکن است منجر به ترس غیرمعقول از خون شود.
پیشینه آموخته‌شده
پیشینه آموخته‌شده می‌تواند یکی از عواملی باشد که در ایجاد ترس از خون نقش دارد. سه نوع پیشینه‌ی آموخته‌شده وجود دارد که عبارتند از:
تجربه یادگیری مستقیم: به تجربه خاصی اشاره دارد که شامل خون می‌شود. این تجربه ممکن است آسیب‌زا بوده باشد.
تجربه یادگیری مشاهده‌ای: به یادگیری ترس با مشاهده اینکه دیگران در موقعیتی که شامل خون است، از خود ترس نشان می‌دهند، اشاره دارد. مثلا، کودکی که می‌بیند پدر یا مادرش از خون می‌ترسد و سپس ترس از خون در خود او ایجاد می‌شود.
یادگیری اطلاعاتی: به ترسی اشاره دارد که ممکن است از خواندن یا شنیدن درباره‌ی موقعیتی ناشی شده باشد که می‌تواند خطرناک باشد.
در بیشتر موارد، پیشینه آموخته‌شده تنها علت ایجاد ترس از خون نیست. عوامل دیگری مانند ژنتیک و سلامت روان عمومی نیز می‌توانند در ایجاد این فوبیا نقش داشته باشند.
عوامل زیستی
ممکن است مولفه ژنتیکی برای ایجاد فوبیای خاص وجود داشته باشد، زیرا این باور وجود دارد که برخی افراد در مقایسه با دیگران ازنظر ژنتیکی استعداد بیشتری برای مضطرب بودن دارند.
وقتی فرد دچار هِموفوبیا خون می‌بیند، ممکن است تغییرات زیستی مختلفی در بدنش اتفاق بیفتد. این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترشح کورتیزول (هورمون استرس)
- ترشح انسولین (هورمون تولیدشده در پانکراس که گلوکز را به انرژی تبدیل می‌کند)
- ترشح هورمون‌های رشد
- تغییر فعالیت مغز
- افزایش ضربان قلب
- افزایش فشار خون
درمان خون هراسی
بسیاری از فوبیاها را می‌توان درمان کرد. فوبیاهای خاص مانند هموفوبیا را می‌توان ازطریق حساسیت‌زدایی یا مواجهه‌درمانی درمان کرد. این رویکرد شامل مواجهه‌ی تدریجی فرد دچار فوبیا با خون یا موقعیت‌هایی است که شامل خون می‌شود. تکنیک‌های مواجهه را می‌توان به کمک فرد متخصص انجام داد. گزینه‌های درمانی دیگر شامل روان‌درمانی، مشاوره و درمان شناختی‌رفتاری می‌شوند.
به طور معمول، از دارو برای درمان فوبیا استفاده نمی‌شود. در برخی موارد، دارو ممکن است برای کنترل اضطراب تجویز شود. داروهایی که در این زمینه ممکن است تجویز شوند، شامل بتابلوکرها، آرام‌بخش‌ها و ضدافسردگی‌ها است.
راه‌های مقابله با فوبیای خون
داشتن فوبیای خون می‌تواند پریشان‌کننده باشد، اما تکنیک‌هایی وجود دارد که می‌تواند به شما در مقابله با این ترس کمک کند.
تکنیک‌های توجه‌برگردانی
تکنیک‌های توجه‌برگردانی یا حواس‌پرتی شامل تمرکز روی موضوع دیگر یا انجام فعالیتی برای منحرف‌شدن از موقعیتی است که ممکن است شامل خون یا فکر کردن به خون باشد. برخی از تکنیک‌های حواس‌پرتی عبارتند از:
- مطالعه
- گوش دادن به موسیقی
- بازی کردن
- صحبت کردن با دوستان
- ارسال پیامک
تصویرسازی
تجسم موقعیتی که موجب احساس آرامش می‌شود، می‌تواند برای افراد دچار هموفوبیا مفید باشد. ایجاد تصویری آرام در ذهن و فکر کردن درمورد احساسی که در آن موقعیت دارید، می‌تواند احساس اضطراب را کاهش دهد.
به چالش کشیدن افکار منفی
افکار منفی مرتبط با فوبیای خاص می‌تواند موجب علائم اضطراب شود. با به چالش کشیدن این افکار منفی، افراد مبتلا به خون‌هراسی ممکن است بهتر با ترس‌های خود مقابله کنند. برای مثال، اگر فوبیای خون داشته باشید و فکر کنید که نمی‌توانید خون‌گیری را تحمل کنید، ممکن است با یادآوری اینکه آزمایش خون رویه‌ای عادی است و بسیاری از افراد به‌طور منظم و بدون مشکل آن را انجام می‌دهند، این فکر را به چالش بکشید.
تکنیک‌های آرامش‌بخش
وقتی فرد دچار خون‌هراسی به خون یا موقعیتی که شامل خون است، فکر می‌کند ممکن است متوجه تنش بدن و افزایش ضربان قلب خود شود. استفاده از تکنیک‌هایی مانند آرام‌سازی عضلات، مدیتیشن و تنفس عمیق ممکن است به کاهش احساس اضطراب کمک کند.
جمع‌بندی
داشتن هر نوع فوبیا می‌تواند پریشان‌کننده باشد و در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند. تشخیص علت دقیق هموفوبیا ممکن است سخت باشد، اما اقداماتی وجود دارد که فرد می‌تواند برای کاهش ترس از خون انجام دهد. بیشتر فوبیاها ازجمله خون‌هراسی قابل درمان هستند. مدیریت ترس از خون با تکنیک‌های مقابله‌ای مانند تنفس عمیق یا به چالش کشیدن افکار منفی می‌تواند مفید باشد. مواجهه‌ی تدریجی با خون یا موقعیت‌هایی که شامل خون می‌شود، ممکن است به فرد کمک کند تا ترس غیرمنطقی خود را کنار بگذارد.
